Wat heeft christendom de samenleving te bieden?

[Wim Nusselder]

In zekere zin moet het christendom kiezen voor secularisatie, voor het tegemoetkomen aan de manier van communiceren en aan de verwachtingen van niet-christenen, van het seculiere deel van de samenleving.

Misschien is het probleem van de kerken juist dat ze te veel seculariseren.
Dat ze zo veel mogelijk mee gaan met de wereld, maar daardoor (zeker vanuit de wereld bezien) zichzelf verloochenen, en daardoor ongeloofwaardig en dus onbetrouwbaar worden/zijn.

Het feit is dat @Wim de Kerk wil weg wil hebben want dat zegt hij in werkelijkheid, laat je niet bedotten door hem.
De Kerk die Katholiek is en Apostolisch kan zelfs niet zogenaamd seculariseren integendeel.

Natuurlijk kan een kerk, en in mijn ogen zelfs "De Kerk", seculariseren.
De Bijbel noemt dat volgens mij "een (f)lauw geloof".
Er staat bijv. dat "De Kerk" het kwaad uit haar midden moet weg doen.
Als ze dat dan NIET doet, seculariseert ze...

Jullie zijn hier mijns inziens -gezien vanuit een streven naar een helder en constructief gesprek- op een onhandige manier aan het spelen met betekenissen, bijbetekenissen en positieve en negatieve waardering van begrippen achter die betekenissen en bijbetekenissen van woorden.

Ik heb het -in de godsdienstsociologische context waarin ik mijn vraag aan jullie plaatste- over 'christendom' en 'samenleving' in neutrale betekenissen van die woorden: één van de religies (toevallig wel degene waarmee ik mezelf identificeer) en het geheel waar ook christenen deel van uitmaken.
Kortom: hoe kan ik, hoe kunnen wij bijdragen aan het grotere geheel waar wij deel van uitmaken.
Ik schreef daarna aan Gaitema:

In het artikel dat ik wil schrijven voor die conferentie combineer ik 4 verhalen/'talen':
1) godsdienstsociologie
2) theologie
3) mijn eigen religieuze traditie
4) filosofie

Yolanda plakt daar impliciet de begrippentegenstelling 'kerk en wereld' overheen.
Ten onrechte interpreteer je 'christendom' als 'kerk' en 'samenleving' als 'wereld'.
In jouw begrippentegenstelling heeft 'kerk' een positieve en 'wereld' een negatieve associatie.
De 'kerk' moet daarin 'dus' in zekere mate gescheiden blijven van de 'wereld' en 'verloochent' zich als ze dat niet doet.
'Seculariseren' interpreteer je vervolgens als 'het kwaad niet wegdoen uit haar midden' (impliciet als 'de wereld toelaten in haar midden').
Dat is theologische 'taal' waar ik even niets mee kan in deze (godsdienst)sociologische context.
Misschien dat je daarop terug wilt komen zodra ik bij deel 2) van mijn verhaal ben aangeland.

Vervolgens plakt Rechtuit daar impliciet de begrippentegenstelling 'kerken'/'geloofsgemeenschappen' versus zijn kerk alias (vanuit zijn perspectief) 'de Kerk' overheen.
Je interpreteert 'christendom' als 'Kerk'.
In jouw begrippentegenstelling is de 'Kerk' goed, eeuwig en onveranderlijk en de rest op zijn best twijfelachtig.
'Seculariseren' vertaal je ten onrechte als 'weg willen hebben'.
Ook daar kan ik niets mee in deze context.
Daar mag je op terug komen bij deel 3) van mijn verhaal (en of we dan op één lijn komen is de vraag, maar dan kan ik er in elk geval op in gaan op een manier waar anderen misschien wat aan hebben).

Met v&Vriendengroet,

Wim

[Wim Nusselder]

Hoi Dirk,

Hoe kunnen we samen als christenen iets betekenen in de samenleving?

Door Jezus centraal te zetten, en niet onszelf.

Ik schreef dus aan Gaitema:

In het artikel dat ik wil schrijven voor die conferentie combineer ik 4 verhalen/'talen':
1) godsdienstsociologie
2) theologie
3) mijn eigen religieuze traditie
4) filosofie

"Jezus centraal stellen" is dus ook theologische taal waar ik nog even niets mee kan.
Zou je daar op terug willen komen zodra ik daar aan toe ben?

Met v&Vriendengroet,

Wim

[Wim Nusselder]

Hoe Wim dat seculariseren ziet kan hij het beste zelf uitleggen, maar het lijkt wel zo dat hij het verwoord als meer wereldgelijkvormigheid kwa inhoud.

"Wereldgelijkvormigheid" verwijst naar theologie.
Dat bedoelde ik dus niet, in deze vooralsnog sociologische context.
Ik heb het over een samenleving waarbinnen een vertrouwenskloof gaapt die het moeilijker maakt om aan het geheel bij te dragen als je aan de verkeerde kant van die kloof terecht bent gekomen.
Het is het probleem van de kinderverkrachter en van degenen die hem in bescherming nemen als ze kinderrechten zeggen te willen beschermen en van ondemocratische organisaties als ze zeggen democratie te willen versterken.

Met v&Vriendengroet,

Wim

[Gaitema]

Hoe Wim dat seculariseren ziet kan hij het beste zelf uitleggen, maar het lijkt wel zo dat hij het verwoord als meer wereldgelijkvormigheid kwa inhoud.

"Wereldgelijkvormigheid" verwijst naar theologie.
Dat bedoelde ik dus niet, in deze vooralsnog sociologische context.
Ik heb het over een samenleving waarbinnen een vertrouwenskloof gaapt die het moeilijker maakt om aan het geheel bij te dragen als je aan de verkeerde kant van die kloof terecht bent gekomen.
Het is het probleem van de kinderverkrachter en van degenen die hem in bescherming nemen als ze kinderrechten zeggen te willen beschermen en van ondemocratische organisaties als ze zeggen democratie te willen versterken.

Met v&Vriendengroet,

Wim

Misschien is het goed dit iets meer uit te leggen in jouw stukje, omdat het nog niet helemaal helder eruit naar voren komt.

[Gaitema]

Dus, het kan, samen er de schouders er onder zetten. Interkerkelijke platforms op te richten en activiteiten neer te zetten,
maar wat ik in het artikel nog mis is het vertrouwen hebben in God

In het artikel dat ik wil schrijven voor die conferentie combineer ik 4 verhalen/'talen':
1) godsdienstsociologie
2) theologie
3) mijn eigen religieuze traditie
4) filosofie
Om het hier niet te ingewikkeld te maken ben ik begonnen met 1.
Wat jij mist komt bij 3) zeker aan de orde.

Oké, dan lijkt het me prima.

Wat er bedoeld wordt met dat de kerk moet seculariseren, snap ik niet.

"In zekere zin", schreef ik.
Zeker niet in de zin van het verloochenen van wat kerken de rest van samenleving te bieden hebben.
- Wel in de zin dat we moeten voldoen aan de (terechte) verwachtingen van de rest van de samenleving, m.n. waarachtig (niet hypocriet) zijn en leven naar wat we verkondigen, o.a. door die 'eenheid van de Kerk' zichtbaar te maken.
- Wel in de zin dat we wat voor ons van belang is in 'seculiere' taal moeten kunnen uitdrukken.
Dat geldt met name voor onze religieuze ervaring en onze moraal.
Onze theologische dogma's kunnen we de rest van de samenleving sowieso beter besparen: het boeit echt niemand (die het niet met de paplepel ingegoten heeft gekregen) meer of Jezus nu God of mens was, of de Bijbel Gods Woord is, of God uit 1 of uit 3 personen bestaat, of Maria maagd was toen Jezus geboren werd, of Jezus wonderen deed en uit de dood opstond, etc. etc.
Ze kunnen ons gunnen dat wij ons daar druk over maken, mits wij hen de beleving van ons geloof over kunnen brengen en de praktische voordelen voor de samenleving.
- Wel in de zin dat we ons moeten aanpassen aan de democratie en gelijkwaardigheid die mensen tegenwoordig verwachten in organisaties waar ze vrijwillig lid van worden.

Met v&Vriendengroet,

Wim

Het ligt maar net aan het doel wat je hebt.
Als je doel is om een zo groot mogelijk publiek op de één of andere manier dienstbaar te zijn, dan klopt het wat je zegt.
In dat geval ben je gewoon sociaal bezig. Daarin onderscheid de kerk zich niet zo zeer van andere sociale instellingen, tenzij je voor specifiek christelijke waarden strijdt, zoals het beschermen van het ongeboren leven en de jeugd beschermen tegen normvervaging in omgang met elkaar en op te wassen tegen verslavingen.

Heb je meer een missionair doel voor ogen, zoals de YFC dat heeft, dan kan je het wat breder trekken.
De YFC kreeg met de Sportweek voor elkaar om de hele buurt te bereiken met een leuke Sportweek en te gelijk open te getuigen van ons geloof waardoor we het doen. Een enkeling had wel interesse voor het evangelie.

In Deventer hebben zij die ervaringen ook. Er zijn een aantal jongeren die echt meer willen weten van het christelijke geloof.
Inhoudelijk. Voor die mensen is er ook behoefte voor een plek.

[Wim Nusselder]

Je kunt er een stukje interne leiding in zien, waarbij de energie van christenen wordt gekanaliseerd zodat het beter wordt besteed dan zonder deze leiding.

Als ik je goed begrijp suggereer je dat kerkleiders de energie van christenen zouden kunnen kanaliseren.
Hoe stel je je dat concreet voor?
Ben je het eens met mijn idee dat het christendom zich beter als netwerk kan organiseren (dus zonder kerkleiders) dan in hiërarchische kerken?

Met v&Vriendengroet,

Wim

[Wim Nusselder]

Is serieus genomen worden het eerste doel van het christendom?

Nee, het is slechts een voorwaarde om een (positieve) bijdrage te kunnen leveren aan de samenleving.
Als je je afzet tegen de rest van de samenleving (omdat die te 'werelds' zou zijn en je bang bent je te bezoedelen) en als de rest van de samenleving je als (op zijn best) onschuldige gekken en (op zijn slechts) gevaarlijke potentiële terroristen beschouwt maakt die vertrouwenskloof het erg lastig om een positieve bijdrage te leveren aan de samenleving als geheel.
Omgekeerd maakt het je afzetten tegen het (geïnstitutionaliseerde) christendom dan wel het als incarnaties van de duivel beschouwen van atheïsten het ook erg lastig voor atheïsten en fundamentalistische christenen (en alles wat daar tussenin zit) om constructief samen te werken aan de toekomst van hun samenleving.

Met v&Vriendengroet,

Wim

[Wim Nusselder]

Ik heb heel veel tegen de geconcentreerdheid op het krijgen van het persoonlijk "' Heil "' na de dood, dat voorop staat bij de fundi's.

De kern van mijn christelijke opvoeding bestond uit het ontwikkelen van het besef dat ik niet voor mezelf leef.
De vraag of er een leven na dit leven dan wel andersoortig individueel 'heil' te vergeven was hield mijn vader (synodaal Gereformeerd predikant) niet echt bezig, voor zover mij bekend.
(Ik probeer hem zo ver te krijgen hier mee te lezen of zelfs bij te dragen, maar tot nu toe was hij onvoldoende onder de indruk van de gesprekskwaliteit op dit forum om zich daartoe te laten verleiden.)

Het laatste wat het christendom moet doen is ["het bijdragen ten goede aan de toekomst van samenlevingen als geheel"] opgeven en zich terugtrekken op het bastion van het verwerven van persoonlijk ""heil"'.

Eens, maar als de vertrouwenskloof met de rest van de samenleving nog een klein beetje verder groeit is dat misschien wel het enige dat we nog kunnen.

Met v&Vriendengroet,

Wim

[Wim Nusselder]

Het gaat niet om vertrouwen, maar om het feit dat religie voor steeds meer mensen een onlogisch verhaal biedt, waarvan steeds meer mensen simpelweg niet geloven dat het echt waar kan zijn. Mensen richten zich over het algemeen steeds meer op de inzichten die langs wetenschappelijke weg verkregen zijn, en niet op wat sommige schrijvers lange tijd geleden, volgens hen, alleen maar heeft bedacht.

Mijn stelling is dat het christendom slechts in positieve zin kan bijdragen aan de samenleving als kerkleden en niet-kerkleden niet te zeer langs elkaar heen leven.
Een gigantische kloof tussen kerkleden en niet-kerkleden zoals het CBS zichtbaar maakt op dit onderwerp 'vertrouwen in instituties' (vergeleken met het vertrouwen in andere instituties die de samenleving vormgeven) is funest.
Dat het CBS het begrip 'vertrouwen' gebruikte als handvat om die kloof zichtbaar te maken is secundair.
Je hebt gelijk dat 'vertrouwen' geen (bewust, in het maatschappelijk debat spelend) issue is.
Het is slechts een (door wetenschappers zichtbaar gemaakt en daardoor in zekere zin gecreëerd) fenomeen dat het langs elkaar heen leven van verschillende bevolkingsgroepen verklaart/duidt.

Je zou gelijk kunnen hebben dat het christendom daarnaast ook een inhoudelijk geloofwaardigheidsprobleem heeft.
Ik betwijfel echter of wetenschappelijkheid zo’n grote rol speelt voor veel mensen als jij suggereert; dat geldt hooguit voor de hoogst opgeleiden.
Daaronder zit nog een groep would-be hoog-opgeleiden die daar lippendienst aan bewijst.
De overgrote meerderheid zou niet eens kunnen uitleggen wat die ‘wetenschappelijke weg’ inhoudt.
Mensen zijn gewend aan sterk uiteenlopende inzichten van verschillende groepen in de samenleving, maken zich daar niet zo druk over en dat belemmert het samen vormgeven aan de samenleving dus ook niet zo.

‘Wetenschappelijk’ is niet meer dan een autoriteitsclaim zoals vroeger de kerk en notabelen autoriteit konden claimen.
Als iets kenmerkend is voor moderne mensen (ook de lager opgeleiden, zij het in mindere mate) dan is het dat ze alle autoriteitsclaims ter discussie stellen (of passief wantrouwen).
De instituties die nog wél relatief veel vertrouwen genieten zijn geen kennisinstututies, maar ‘orde en gezagsinstituties’ over de noodzaak waarvan we het sneller eens worden op straffe van afglijden van de samenleving in anarchie en kwetsbaar worden voor externe bedreigingen.

Met v&Vriendengroet,

Wim

[Wim Nusselder]

Hoi Yolanda,

als de Bijbel zegt dat ik wel IN de wereld, maar niet VAN de wereld mag zijn, is dat zeer relevant.

Eens, en in mijn reactie op job ga ik daar en passant op in.

Dat jij dat ziet als een onhandige manier van spelen met (bij)betekenissen, tja, dan denk ik niet dat ik jou van input kan (en wil) voorzien.

In een godsdienstsociologisch betoog wekt het verwarrend om theologische begrippen door de sociologische begrippen te mengen.
De theologie komt zeker nog aan de orde in het vervolg van dit topic (of in elk geval in mijn paper voor de conferentie in Leuven).

Secularisering betekent in het algemeen genomen dat "religie" steeds meer uit het openbare leven verdwijnt, en wordt teruggedreven tot in de privé-sfeer.
Dat staat mijns inziens haaks op "de samenleving iets willen/kunnen bieden."
Vandaar dat ik de opmerking maakte dat kerken zich verre zouden moeten houden van (toelaten van / meegaan met) secularisering.

Ja, dat is een belangrijk aspect.
Je kunt en moet dat echter niet alleen vanuit een slachtofferrol bezien, alsof het 'uit het openbare leven verdwijnen' iets is dat christendom wordt aangedaan en waar je je tegen kunt en moet verzetten.
Het is ook (en misschien wel vooral) iets dat christenen zelf doen (al dan niet uit bewuste keuze) omdat christen-zijn op bijbelse wijze niet meer te rijmen valt met in een 2000 jaar verder ontwikkelde samenleving staan.

Als 'dat niet toelaten' en 'daar niet in meegaan' een streven impliceert om de ontwikkeling van de samenleving terug te draaien en de samenleving meer in overeenstemming te brengen met de samenleving zoals die beschreven wordt in de bijbel, dan ben je als christen reactionair bezig.
Niet slechts conservatief, maar reactionair.
Je miskent dan dat de samenleving op veel terreinen verbeterd is de afgelopen 2000 jaar.
Dat de Bijbel bij jou op de eerste plaats staat als het om geloofszaken gaat is uitstekend; dat is een belangrijke bijdrage aan het lichaam van Christus (zolang andere delen de traditie en de directe inspiratie door de Geest inbrengen).
De Bijbel op de eerste plaats zetten als het om maatschappelijke zaken gaat is echter onwenselijk (reactionair, zoals ik schreef).
En tot nu toe had ik het over maatschappelijke zaken.

Geloof en maatschappelijke zaken kunnen op elkaar betrokken worden.
Om de verwarring niet compleet te maken heb ik me tot nu toe echter beperkt tot maatschappelijke zaken.

Hopelijk is nu duidelijk dat mijn term 'onhandig' niet respectloos bedoeld was.

Met v&Vriendengroet,

Wim

[Wim Nusselder]

... de waarheid ... dan komt ... het georganiseerde, culturele kerkendom er bar slecht vanaf.
De enige manier om dat goed te maken is al je eigendommen te verkopen en de opbrengten aan de armen te geven

Ja, naast (beleden) eenheid zichtbaar maken, je verstaanbaar maken in seculiere taal en 'niet heersen, maar dienen' serieus nemen (dus geen hiërarchische kerkorganisaties in stand houden) is ook het goede voorbeeld geven met vermogensherverdeling een goede manier om een positieve bijdrage te leveren aan de samenleving.
Hoe breng jij het er op dat punt van af, als buitenkerkelijk christen?

Met v&Vriendengroet,

Wim

[Wim Nusselder]

Hierbij een samenvatting van wat vooraf ging en een uitbouw van mijn betoog:

In de Beraadsgroep Samenlevingsvragen van de Raad van Kerken en in de wetenschappelijke conferentie "Christianity and the future of our societies" in augustus in Leuven komt de vraag aan de orde wat het christendom (als geheel) de samenleving te bieden heeft.
Hier presenteer ik en hoop ik feedback te krijgen op de ideeën die ik daarvoor aan het ontwikkelen ben.
Achtereenvolgens hoop ik ze te presenteren in godsdienstsociologische, theologische, Quaker- en filosofische taal.
In het paper dat ik schrijf probeer ik die zoveel mogelijk te onderscheiden; in de presentatie daar zal het (bij gebrek aan tijd) door elkaar moeten lopen en elkaar moeten versterken.

Startpunt is het statistische feit" (CBS 5/11/15 pag. 94 & 182) dat minder dan 30% van de Nederlandse bevolking en slechts 11,6% van degenen die zichzelf niet tot een (christelijke of niet-christelijke) denominatie rekenen vertrouwen heeft in kerken als maatschappelijke institutie.
Als christenen worden we belemmerd in het leveren van een positieve bijdrage aan de toekomst van de Nederlandse samenleving (of vanuit Nederland aan de wereldsamenleving) als we door de rest van die samenleving op zijn best als stelletje dwazen ('Wie gelooft er nu in God!') en door velen als gevaarlijke gekken worden beschouwd (denk aan kindermisbruik, godsdienstoorlogen en politiek conservatisme dat de aanpak van allerlei maatschappelijke uitdagingen in de weg staat).
Ik heb daar ook persoonlijk last van: mijn baas, de meeste van mijn collega's, mijn vrouw en mijn zoon behoren tot die 70%.

Op basis van demografische ontwikkelingen en de sociale acceptatie van het wisselen van religie voorspelt het Pew Research Center (2/4/15) dat het christendom in elk geval tot 2050 wereldwijd blijft groeien, ook relatief gezien.
(De islam groeit nog wat harder, al blijft het christendom het grootste.)
Dat laat de (moeilijk voorspelbare) secularisatie buiten beschouwing (tot nu toe vooral in Europa en in mindere mate in Noord-Amerika).
Het zwaartepunt van het christendom verplaatst zich naar het zuiden.
Nederlandse christenen hebben daardoor steeds minder invloed in de wereldwijde kerken waar ze deel van uitmaken.
Hiërarchisch georganiseerde en aan uniformiteit hechtende (wereld)kerken nemen daardoor vaak standpunten in die hun positie in de Nederlandse samenleving verzwakken.

Een boek waarnaar het Pew Research Center verwijst constateert dat secularisatie vooral te maken heeft met bestaanszekerheid.
Kort door de bocht: de rijken kunnen zonder religie, de armen en ontrechten klampen zich er aan vast.
Kortom: als het christendom effectief bijdraagt aan het rechtvaardiger en duurzamer maken van de wereldsamenleving graaft het zijn eigen graf...
Hoe dan ook, als samenlevingen in het Zuiden welvarender, gemiddeld hoger opgeleid, stedelijker en anderszins 'moderner' worden, krijgen ook zij te maken met secularisatie.
Het is daardoor raadzaam voor (wereld)kerken om de uitdagingen waarvoor (nationale) kerken in Europa staan niet te negeren.

Godsdienstsociologische analyses zijn wat verfijnder, maar grofweg gezegd heeft religie twee hoofdfuncties voor een samenleving: verbinden en uitdagen, de 'priesterlijke' en de 'profetische' functie.
Beiden kunnen uiteraard ontaarden:
Samenlevingen (of delen daarvan) kunnen zich met behulp van religie verbinden tegen anderen (godsdienstoorlogen).
Vermeende profeten kunnen (net als ideologen van atheïstische snit) te hard van stapel lopen en allerlei waardevols op het spel zetten (à la Islamitische Staat) of té idealistisch zijn, waardoor het betere de vijand van het goede wordt.
Zowel die verbindende als die uitdagende functie kan religie slechts vervullen als het niet intern verdeeld is en voldoende vertrouwen geniet.

Om een positieve bijdrage te kunnen leveren aan de samenleving als geheel moeten we als christenen mijns inziens eerst
1) onze eigen verdeeldheid overwinnen (niet per se door organisatorische eenwording),
2) ons ook verstaanbaar leren maken in niet-religieuze taal en
3) ons als één netwerk organiseren en niet als concurrerende hiërarchische organisaties.
Vervolgens moeten we ook de verbinding zoeken met niet-christenen om weer een verbindende rol te kunnen vervullen in geseculariseerde samenlevingen én om voldoende vertrouwd te worden om serieus genomen te worden in onze uitdagende rol.

Het is natuurlijk niet per se noodzakelijk dat christenen zich (zichtbaar) apart blijven organiseren, in kerkverband, om een bijdrage te leveren aan de samenleving.
Er zijn natuurlijk al talloze christelijke goede doelen organisaties en dienstverlenende organisaties én niet-expliciet christelijke organisaties die een bijdrage proberen te leveren aan de samenleving die opgezet zijn door christenen en waarin christenen belangrijke functies vervullen.
Zelfs de christelijke goede doelen en dienstverlenende organisaties staan tegenwoordig meestal los van de kerken (of zijn daar zelfs van vervreemd).

Wat kunnen de in vele verschillende kerken georganiseerde christenen bijdragen aan de versterking van dat 'maatschappelijke middenveld' dat óf niet-christelijk óf algemener christelijk (interkerkelijk) óf in elk geval vaak breder christelijk georiënteerd is dan de achterban van één kerk?
Ook dat vergt, lijkt me, het verminderen van verdeeldheid, loskomen van denominatie-specifieke 'talen Kanaäns' (inclusief allerlei 'geloofsleren' die geen maatschappelijke relevantie hebben) en bouwen aan netwerken gekoppeld aan maatschappelijke functie in plaats van aan geloofsgemeenschappen van volledig gelijkgezinden.
Let wel: 'wat het christendom de samenleving te bieden heeft' is niet identiek aan 'wat de kerken de samenleving te bieden hebben'.
Christenen die zich buiten hun kerken om organiseren via christelijke of zelfs niet-christelijke organisaties leveren ook een bijdrage!
Ja, dat kan ten koste gaan van (hun resterende aandacht voor) de kerken (en van 'de Kerk' als je die met kerken of met één daarvan identificeert).
Het kan echter ook vernieuwing en versterking met zich mee brengen van het kerkelijk leven, vooral van kerken die zich open opstellen naar elkaar en naar de rest van de samenleving, stel ik me zo voor.

Welk van die twee (verzwakking of versterking van kerken/Kerk) wordt het?
Dat hebben we zelf in de hand én wordt voor een belangrijk deel bepaald door hoe we daar tegenaan kijken, hoe we het 'framen' en welk verhaal we daarbij vertellen (in welk narratief en welk vertoog we het een plek geven, voor wie die termen wat zegt).
Daar komt de theologie om de hoek kijken: onze verhalen over God en mensen.
Hier stop ik even om jullie weer het woord te geven:

Welke theologieën hebben we beschikbaar en welke hebben we nodig om als christendom een heilzame rol te vervullen in de samenleving?
Zoals een directeur van de evangelische Quaker zendingsorganisatie in Amerika mij het 'brengen van de blijde boodschap' uitlegde:
Evangelisatie betekent in wezen dat we als christenen 'een zegen willen zijn of doorgeven aan de samenleving'.
Wat is onze 'blijde boodschap' in deze tijd in essentie, wat is de relevantie daarvan voor de samenleving en ... hoe leggen we dat uit aan mensen die de theologische taal niet verstaan (of zat zijn) die we onderling gebruiken en waarmee we ons tegen andere christelijke denominaties afzetten?
Hoe ontwikkelen we een theologische taal voor deze tijd, waarin ook niet-christenen hun religieuze ervaring herkennen en hun hoop voor de samenleving kunnen verwoorden?

[Dirk]

Als christenen worden we belemmerd in het leveren van een positieve bijdrage aan de toekomst van de Nederlandse samenleving (of vanuit Nederland aan de wereldsamenleving) als we door de rest van die samenleving op zijn best als stelletje dwazen ('Wie gelooft er nu in God!') en door velen als gevaarlijke gekken worden beschouwd (denk aan kindermisbruik, godsdienstoorlogen en politiek conservatisme dat de aanpak van allerlei maatschappelijke uitdagingen in de weg staat).

Misschien gedragen we ons ook zo??

Ik heb daar ook persoonlijk last van: mijn baas, de meeste van mijn collega's, mijn vrouw en mijn zoon behoren tot die 70%

Die last ervaar ik niet. integendeel, Wim. We ontmoeten veel niet-gelovigen die juist geinteresseerd zijn in hetgeen we geloven; resulterend in prima gesprekken, gebed, enz. enz.

Op basis van demografische ontwikkelingen en de sociale acceptatie van het wisselen van religie voorspelt het Pew Research Center (2/4/15) dat het christendom in elk geval tot 2050 wereldwijd blijft groeien, ook relatief gezien. (De islam groeit nog wat harder, al blijft het christendom het grootste.)

Andere cijfers tonen dat de islam zal verdwijnen, omdat deze ideologie zichzelf zal uitroeien.

Het zwaartepunt van het christendom verplaatst zich naar het zuiden.

O ja?

Nederlandse christenen hebben daardoor steeds minder invloed in de wereldwijde kerken waar ze deel van uitmaken.

Ligt eraan in welke kringen, Wim. Te algemeen.

Hiërarchisch georganiseerde en aan uniformiteit hechtende (wereld)kerken nemen daardoor vaak standpunten in die hun positie in de Nederlandse samenleving verzwakken.

Zoals???

Kort door de bocht: de rijken kunnen zonder religie, de armen en ontrechten klampen zich er aan vast.

Onzin

Kortom: als het christendom effectief bijdraagt aan het rechtvaardiger en duurzamer maken van de wereldsamenleving graaft het zijn eigen graf...

Integendeel

Godsdienstsociologische analyses zijn wat verfijnder, maar grofweg gezegd heeft religie twee hoofdfuncties voor een samenleving: verbinden en uitdagen, de 'priesterlijke' en de 'profetische' functie.

?????

Beiden kunnen uiteraard ontaarden:
Samenlevingen (of delen daarvan) kunnen zich met behulp van religie verbinden tegen anderen (godsdienstoorlogen).
Vermeende profeten kunnen (net als ideologen van atheïstische snit) te hard van stapel lopen en allerlei waardevols op het spel zetten (à la Islamitische Staat) of té idealistisch zijn, waardoor het betere de vijand van het goede wordt.

Wat bedoel je met het woordje "vermeende"? Dat suggereert een onderscheid. Hoe verwerk je dat?

Om een positieve bijdrage te kunnen leveren aan de samenleving als geheel moeten we als christenen mijns inziens eerst
1) onze eigen verdeeldheid overwinnen (niet per se door organisatorische eenwording),

Dat is soms mogelijk, maar er zijn en blijven hardnekkige groeperingen. Daarnaast zijn er vaak geen compromissen mogelijk!

2) ons ook verstaanbaar leren maken in niet-religieuze taal en

Logisch

3) ons als één netwerk organiseren en niet als concurrerende hiërarchische organisaties.

Is hetzelfde als (1). Mooie woorden, maar inhoudsloos.

Vervolgens moeten we ook de verbinding zoeken met niet-christenen om weer een verbindende rol te kunnen vervullen in geseculariseerde samenlevingen én om voldoende vertrouwd te worden om serieus genomen te worden in onze uitdagende rol.

Je bedoelt evangelisatie?

Let wel: 'wat het christendom de samenleving te bieden heeft' is niet identiek aan 'wat de kerken de samenleving te bieden hebben'. Christenen die zich buiten hun kerken om organiseren via christelijke of zelfs niet-christelijke organisaties leveren ook een bijdrage!

Dus de vraag wat Christenen de samenleving te bieden hebben??? Die vraag heb je nog niet concreet beantwoord.

Hier stop ik even om jullie weer het woord te geven:

Bij deze...

[job]

Is serieus genomen worden het eerste doel van het christendom?

Nee, het is slechts een voorwaarde om een (positieve) bijdrage te kunnen leveren aan de samenleving.
Als je je afzet tegen de rest van de samenleving (omdat die te 'werelds' zou zijn en je bang bent je te bezoedelen) en als de rest van de samenleving je als (op zijn best) onschuldige gekken en (op zijn slechts) gevaarlijke potentiële terroristen beschouwt maakt die vertrouwenskloof het erg lastig om een positieve bijdrage te leveren aan de samenleving als geheel.
Omgekeerd maakt het je afzetten tegen het (geïnstitutionaliseerde) christendom dan wel het als incarnaties van de duivel beschouwen van atheïsten het ook erg lastig voor atheïsten en fundamentalistische christenen (en alles wat daar tussenin zit) om constructief samen te werken aan de toekomst van hun samenleving.

Met v&Vriendengroet,

Wim

Dag Wim,


Dank voor je antwoord. En zelfs nu stel ik weer de tegenvraag: Is serieus genomen het eerste doel van een Christen /Christendom en daarnaast ook nodig om een (positieve) bijdrage te kunnen leveren? Je kunt nog steeds een positieve bijdrage doen aan de sameleven al neemt niemand je serieus.

Misschien is dit de diepste angel die niet-Christenen feilloos aanvoelen: Bijna alle Christenen doen goede dingen met een bij-bedoeling, het is niet echt "gratis" (en daarin is het Christendom niet uniek ).

[Biker]

Het is natuurlijk niet per se noodzakelijk dat christenen zich (zichtbaar) apart blijven organiseren, in kerkverband, om een bijdrage te leveren aan de samenleving.

De enige en voornaamste bijdrage aan de samenleving ios eigenlijk deze samenleving te vertellen van het Evangelie.
(en als ze deze niet wil horen, het stof van de voeten af te slaan en verder te gaan)
Dat was de opdracht, toch?
Of staat er nog een opdracht in, die ik over het hoofd gezien heb, misschien?

[Wim Nusselder]

Hoi Dirk,

Hier stop ik even om jullie weer het woord te geven:

Bij deze...

Ja, maar ik hoopte eigenlijk het godsdienstsociologische deel van mijn betoog even te laten rusten en jullie vooral in te laten gaan op vragen naar een bijpassende theologie die ik daarna formuleerde:

Welke theologieën hebben we beschikbaar en welke hebben we nodig om als christendom een heilzame rol te vervullen in de samenleving? [...]
Wat is onze 'blijde boodschap' in deze tijd in essentie, wat is de relevantie daarvan voor de samenleving en ... hoe leggen we dat uit aan mensen die de theologische taal niet verstaan (of zat zijn) die we onderling gebruiken en waarmee we ons tegen andere christelijke denominaties afzetten?
Hoe ontwikkelen we een theologische taal voor deze tijd, waarin ook niet-christenen hun religieuze ervaring herkennen en hun hoop voor de samenleving kunnen verwoorden?

Ik zie echter dat jullie je nog geroepen voelen om te reageren op mijn godsdienstsociologische verhandeling, dus zal ik daar in dit topic nog op reageren.
Ik zal een apart topic openen om de theologie van het als christenen bijdragen aan de samenleving met jullie te verkennen.

Als christenen worden we belemmerd in het leveren van een positieve bijdrage aan de toekomst van de Nederlandse samenleving (of vanuit Nederland aan de wereldsamenleving) als we door de rest van die samenleving op zijn best als stelletje dwazen ('Wie gelooft er nu in God!') en door velen als gevaarlijke gekken worden beschouwd (denk aan kindermisbruik, godsdienstoorlogen en politiek conservatisme dat de aanpak van allerlei maatschappelijke uitdagingen in de weg staat).

Misschien gedragen we ons ook zo??

Het lijkt me wel verstandig om er van uit te gaan dat er in elk geval een kern van waarheid zit in die kritiek, ja, om die ter harte te nemen.
Als we serieus genomen willen worden tenminste.

Ik heb daar ook persoonlijk last van: mijn baas, de meeste van mijn collega's, mijn vrouw en mijn zoon behoren tot die 70%

Die last ervaar ik niet. integendeel, Wim. We ontmoeten veel niet-gelovigen die juist geinteresseerd zijn in hetgeen we geloven; resulterend in prima gesprekken, gebed, enz. enz.

De statische feiten zijn dat je je dan kennelijk in een relatief geïsoleerd deel van de samenleving beweegt en/of je ogen sluit voor veel wantrouwen.
(Er is logisch gezien nog een derde mogelijkheid, namelijk dat je je in die gesprekken met niet-gelovigen uitdrukt in een taal die voor hen verstaanbaar is, die niet-confronterend, betweterig, moreel neerbuigend etc. is en dat je een paar andere valkuilen waarin het christendom in de loop van zijn geschiedenis verzeild is geraakt weet te vermijden.
Dat zou echter wringen met de manier waarop je je hier in het forum uit.)

Op basis van demografische ontwikkelingen en de sociale acceptatie van het wisselen van religie voorspelt het Pew Research Center (2/4/15) dat het christendom in elk geval tot 2050 wereldwijd blijft groeien, ook relatief gezien. (De islam groeit nog wat harder, al blijft het christendom het grootste.)

Andere cijfers tonen dat de islam zal verdwijnen, omdat deze ideologie zichzelf zal uitroeien.

Kun je me een bron geven?

Het zwaartepunt van het christendom verplaatst zich naar het zuiden.

O ja?

Demografisch gezien: de aantallen in Noord-Amerika en Europa lopen terug, die in Latijns-Amerika, Afrika en Azië stijgen.

Hiërarchisch georganiseerde en aan uniformiteit hechtende (wereld)kerken nemen daardoor vaak standpunten in die hun positie in de Nederlandse samenleving verzwakken.

Zoals???

Zoals t.a.v. acceptatie van homosexualiteit en gelijkwaardigheid van vrouwen.

Kort door de bocht: de rijken kunnen zonder religie, de armen en ontrechten klampen zich er aan vast.

Onzin

Op grond waarvan meen jij je te kunnen veroorloven om een boek met stevige wetenschappelijke credentials als onzin te bestempelen?

Godsdienstsociologische analyses zijn wat verfijnder, maar grofweg gezegd heeft religie twee hoofdfuncties voor een samenleving: verbinden en uitdagen, de 'priesterlijke' en de 'profetische' functie.

?????

Wat is daar onduidelijk aan?

Beiden kunnen uiteraard ontaarden:
Samenlevingen (of delen daarvan) kunnen zich met behulp van religie verbinden tegen anderen (godsdienstoorlogen).
Vermeende profeten kunnen (net als ideologen van atheïstische snit) te hard van stapel lopen en allerlei waardevols op het spel zetten (à la Islamitische Staat) of té idealistisch zijn, waardoor het betere de vijand van het goede wordt.

Wat bedoel je met het woordje "vermeende"? Dat suggereert een onderscheid. Hoe verwerk je dat?

Profeten pretenderen Gods Woord te spreken.
Als ze te hard van stapel lopen of het betere tot vijand van het goede maken herken ik daar Gods Woord niet in.

Om een positieve bijdrage te kunnen leveren aan de samenleving als geheel moeten we als christenen mijns inziens eerst
1) onze eigen verdeeldheid overwinnen (niet per se door organisatorische eenwording),

Dat is soms mogelijk, maar er zijn en blijven hardnekkige groeperingen. Daarnaast zijn er vaak geen compromissen mogelijk!

Menselijkerwijs heb je gelijk.

3) ons als één netwerk organiseren en niet als concurrerende hiërarchische organisaties.

Is hetzelfde als (1). Mooie woorden, maar inhoudsloos.

De bijeenkomst waar ik vandaag ben, van de Nationale Synode, is een hele concrete manier om dat inhoud te geven.

Vervolgens moeten we ook de verbinding zoeken met niet-christenen om weer een verbindende rol te kunnen vervullen in geseculariseerde samenlevingen én om voldoende vertrouwd te worden om serieus genomen te worden in onze uitdagende rol.

Je bedoelt evangelisatie?

Evangelisatie impliceert 'zenden'; ik bedoel je ook openstellen voor en respecteren van niet-christelijke levensbeschouwingen en van de ervaring zonder levensbeschouwing te kunnen.

Let wel: 'wat het christendom de samenleving te bieden heeft' is niet identiek aan 'wat de kerken de samenleving te bieden hebben'. Christenen die zich buiten hun kerken om organiseren via christelijke of zelfs niet-christelijke organisaties leveren ook een bijdrage!

Dus de vraag wat Christenen de samenleving te bieden hebben??? Die vraag heb je nog niet concreet beantwoord.

Ik ben inderdaad nog niet veel verder gekomen dan 'verbinden' en 'uitdagen'; dat komt nog wel.
Ik kan 6 à 8 pagina's paper indienen (als ik wil dat het ook nog voldoende gelezen wordt); ik zit nu op iets meer dan 1.
Als je suggesties hebt voor concretisering: graag.

Met v&Vriendengroet,

Wim

[Wim Nusselder]

Hoi Anja,

3) ons als één netwerk organiseren en niet als concurrerende hiërarchische organisaties.

Is hetzelfde als (1). Mooie woorden, maar inhoudsloos.

Juist. Ik heb werkelijk nog nooit zoveel flauwekul bij elkaar gezien.

Heb je het over dit korte citaat van mij of over het geheel van mijn betoog?
In hoeverre zegt jouw oordeel wat over mij en over jou?

Het is allemaal politiek geneuzel en je reinste onzin. Werken van het vlees.

Bijdragen aan de samenleving is inderdaad politiek en kun je in theologische termen als 'werken van het vlees' aanduiden.
Dat lijkt me geen geschikte theologie om als christendom een positieve bijdrage te leveren aan de samenleving.
Je stelt daarmee ter discussie óf christenen wel een bijdragen moeten willen leveren aan de samenleving.
Aangezien dat verondersteld wordt door de organiseren van de conferentie ('kwestie van verantwoordelijkheid, als je zo'n groot deel van de wereldbevolking uitmaakt', is de manier waarop ze dat in grote lijnen verantwoorden), plaats je je buiten deze discussie als je dat ontkent.

wie de Schrift oplettend leest, weet dat God zich meer zorgen maakt om uniformiteit dan om diversiteit.

Dat ben ik met je eens.
Mits we in die diversiteit maar onze eenheid in God blijven zien, het 'lichaam van Christus'.
Kerken die elkaar niet erkennen als christenen en elkaar naar buiten toe afvallen ontkennen die eenheid en verloochenen hun geloof in de ene algemene/katholieke Kerk.

Met v&Vriendengroet,

Wim

[Wim Nusselder]

Is serieus genomen het eerste doel van een Christen /Christendom

Mijns inziens niet.

en daarnaast ook nodig om een (positieve) bijdrage te kunnen leveren?

Mijns inziens wel.

Je kunt nog steeds een positieve bijdrage doen aan de sameleven al neemt niemand je serieus.

Als je niet met anderen samenleeft, omdat zij jou verachten (wat meestal samengaat en deels voortkomt uit jouw verachting voor hen), kun je geen positieve bijdrage leven aan jullie samenleven.

Misschien is dit de diepste angel die niet-Christenen feilloos aanvoelen: Bijna alle Christenen doen goede dingen met een bij-bedoeling, het is niet echt "gratis" (en daarin is het Christendom niet uniek ).

Die achterliggende bekeringsdrang lijkt mij zeker een belangrijke factor die meespeelt.
Als christenen vinden we het lastig om het bekeren van mede-mensen aan God over te laten.

Met v&Vriendengroet,

Wim

[Wim Nusselder]

Jezus was niet populair bij de meerderheid. De mensen vonden de christenen altijd al dwaas. Maar ze trokken de mensen, die naar echtheid verlangen. Liefste, trouw en bevrijding. Dat kan nu nog

Helaas ervaren ze bij ons ook veel hypocrisie.
Dat is de hoofdkritiek van mijn vrouw (nadat ze jarenlang zo nu en dan mee was gegaan naar mijn kerk).

Met v&Vriendengroet,

Wim

[Wim Nusselder]

De enige en voornaamste bijdrage aan de samenleving ios eigenlijk deze samenleving te vertellen van het Evangelie.
(en als ze deze niet wil horen, het stof van de voeten af te slaan en verder te gaan)
Dat was de opdracht, toch?
Of staat er nog een opdracht in, die ik over het hoofd gezien heb, misschien?

De hoofdopdracht is God liefhebben boven alles en je naaste als jezelf, toch?
Of die zendingsopdracht nog steeds geldt, nu christendom inmiddels de dominante religie is op aarde, is discutabel.

Met v&Vriendengroet,

Wim

[job]

Als je niet met anderen samenleeft, omdat zij jou verachten (wat meestal samengaat en deels voortkomt uit jouw verachting voor hen), kun je geen positieve bijdrage leven aan jullie samenleven.

Dan is geen andere oplossing dan een radicale secularisatie voor de gelovige (christen). Uitingen van religie hebben altijd te maken met groepsprocessen waarbij je je eigen "groep" creeert. Er is geen verzameling van groepen te bedenken die elkaar insluiten of overlappen zonder dat jezelf niet je "verzameling" niet flink groter maakt of laat overlappen met andere verzamelingen. ( even wiskundig weergeven in verzamelingen leer )
Misschien is er geen beter voorbeeld dan het Leger des Heils. Een van de kleinste "kerkverbanden" en toch een van de grootste organisaties voor hulpverlening in Nederland. Wat zij DOEN is blijkbaar zo waardevol dat het behoeftes van andere "verzamelingen" in de samenleving afdekt.

[BdO]

Je kunt er een stukje interne leiding in zien, waarbij de energie van christenen wordt gekanaliseerd zodat het beter wordt besteed dan zonder deze leiding.

Als ik je goed begrijp suggereer je dat kerkleiders de energie van christenen zouden kunnen kanaliseren.
Hoe stel je je dat concreet voor?

Nou, ik zeg niet dat ik dat er in zie, ik zeg dat je het er in kunt zien. Het lijkt me inderdaad niet bijster goed mogelijk, maar het kan wel de intentie zijn. Dat bedoel ik met "het er in kunnen zien" . Sorry, ik had het wel iets helderder kunnen formuleren.

Ben je het eens met mijn idee dat het christendom zich beter als netwerk kan organiseren (dus zonder kerkleiders) dan in hiërarchische kerken?

Het een is niet per se beter dan het andere, het heeft elk z'n eigen sterke en zwakke kanten denk ik. Het lijkt me het beste als op overtuigingsniveau - aangaande de drive van mensen - er naar een situatie gestreefd wordt waarin de eigen overtuiging en drive in maximale autonomie tot stand kan komen (iets waarbij misschien er ook nog zoiets als een tekort aan hiërarchie zou kunnen zijn), terwijl op praktisch uitvoeringsniveau er wel een hiërarchie is maar die juist weer los staat van de persoonlijke drive en overtuiging van mensen. Daarom kunnen hulporganisaties beter overtuigingsneutraal zijn, zodat de relatief grotere benodigde hiërarchie niet stiekem een zeggenschap krijgt over drive of overtuiging, terwijl overtuigingsverbanden (christendom, humanisme, etc.) zich beter niet met praktische uitvoering kunnen bezig houden omdat dit nou eenmaal hiërarchie vergt (meer dan het minimum wat juist nodig kan zijn om maximale autonomie te kunnen bereiken).

[Wim Nusselder]

Hoi job,

Als je niet met anderen samenleeft, omdat zij jou verachten (wat meestal samengaat en deels voortkomt uit jouw verachting voor hen), kun je geen positieve bijdrage leven aan jullie samenleven.

Dan is geen andere oplossing dan een radicale secularisatie voor de gelovige (christen). [...] Misschien is er geen beter voorbeeld dan het Leger des Heils. Een van de kleinste "kerkverbanden" en toch een van de grootste organisaties voor hulpverlening in Nederland. Wat zij DOEN is blijkbaar zo waardevol dat [...]

(Ik heb je verzamelingen-terminologie even weggehaald, omdat dat je punt niet verduidelijkt.)
Het Leger des Heils lijkt mij een voorbeeld van een andere oplossing dan secularisatie: je christen-zijn aanvullen met een duidelijke bijdrage leveren aan de samenleving.
Als die bijdrage aan de samenleving gewaardeerd wordt, kun je ook respect voor je christen-zijn verwachten, inclusief acceptatie voor merkwaardige gewoontes, vreemde ideeën en taalgebruik waar je weinig mee kunt.
Het kan zelfs tot gevolg hebben, zonder dat je enige moeite doet om zieltjes te winnen, dat degenen die je helpt én anderen die dat zien, zich in je drijfveren en motivatie gaan verdiepen (dus in die gewoontes en ideeën) en daarbij zelfs moeite gaan doen om je taalgebruik te doorgronden.
'Als hen dat daartoe brengt, zit er misschien toch wat in, in dat christendom.'

Met v&Vriendengroet,

Wim

[Wim Nusselder]

Ben je het eens met mijn idee dat het christendom zich beter als netwerk kan organiseren (dus zonder kerkleiders) dan in hiërarchische kerken?

Het een is niet per se beter dan het andere, het heeft elk z'n eigen sterke en zwakke kanten denk ik. Het lijkt me het beste als op overtuigingsniveau - aangaande de drive van mensen - er naar een situatie gestreefd wordt waarin de eigen overtuiging en drive in maximale autonomie tot stand kan komen (iets waarbij misschien er ook nog zoiets als een tekort aan hiërarchie zou kunnen zijn), terwijl op praktisch uitvoeringsniveau er wel een hiërarchie is maar die juist weer los staat van de persoonlijke drive en overtuiging van mensen. Daarom kunnen hulporganisaties beter overtuigingsneutraal zijn, zodat de relatief grotere benodigde hiërarchie niet stiekem een zeggenschap krijgt over drive of overtuiging, terwijl overtuigingsverbanden (christendom, humanisme, etc.) zich beter niet met praktische uitvoering kunnen bezig houden omdat dit nou eenmaal hiërarchie vergt (meer dan het minimum wat juist nodig kan zijn om maximale autonomie te kunnen bereiken).

We hebben het hier over het christendom.
Dat is in de eerste plaats een overtuigings- (of gedeelde-belevings-)verband en niet in de eerste plaats een uitvoeringsorganisatie.
(Christendom is er niet in de eerste plaats om een bijdrage te leveren aan de samenleving.)
Mag ik wat je schrijft lezen als instemming met het idee dat het christendom als overtuigingsorganisatie zich beter als netwerk dan als hiërarchische kerken kan organiseren?

Met v&Vriendengroet,

Wim

[Gaitema]

Jezus was niet populair bij de meerderheid. De mensen vonden de christenen altijd al dwaas. Maar ze trokken de mensen, die naar echtheid verlangen. Liefste, trouw en bevrijding. Dat kan nu nog

Helaas ervaren ze bij ons ook veel hypocrisie.
Dat is de hoofdkritiek van mijn vrouw (nadat ze jarenlang zo nu en dan mee was gegaan naar mijn kerk).

Met v&Vriendengroet,

Wim

Wij volgen Jezus Wim, niet de andere christenen die hypocriet zijn. Waar je voor staat is om je eigen geloof te verzwijgen en dat alle christenen de wereld moeten bereiken zonder uit te komen voor je eigen geloof. Als ik dan mede christenen als voorbeeld neem, dan die christenen die vol passie de Heer dienen. Zoals zo velen in islamitische en communistische landen die eerlijk van hun geloof getuigen en zich inzetten in de naastenliefde. Die ondergrondse kerken groeien en toch vinden daar de meerderheid van de mensen hen ook dwaas en vervolgen hen zelfs. Omdat ze niet islamitisch of niet communistisch zijn. Kijk nu ook naar ze zeven gemeenten van het boek Openbaring. Je gaf eens toen ik de studie over Openbaring begon hier aan, dat je het hele boek niet interessant vond. Maar toch, kijk er eens naar hoe die zeven gemeentes waren en trek jouw conclusies eruit. Er wordt gesproken over die hypocriete gemeentes en de echte gemeentes van Jezus Christus, zo even kort gezegd. We moeten terug naar de basis, niet er verder vandaan drijven, waar je toe oproept, door te zwijgen over ons geloof.