Literair of narratief bijbellezen

[Peter79]

Aanleiding voor dit onderwerp is dit bericht van Storm:

Je kan slechts stellen dat doden normaal gesproken niet opstaan en dat claims die daaromtrent worden gedaan, uitermate bevreemdend zijn en waarschijnlijk een andere verklaring behoeven. Doen alsof je er naast stond en geconstateerd hebt dat Jona niet werd opgeslokt, is absurd en onnodig.

Klopt. Doden staan normaal gesproken niet op en claims die daaromtrent worden gedaan zijn uitermate bevreemdend. Neemt niet weg dat Jonah aannemelijkerwijs niet is opgeslokt door een walvis in beide scenarios.

Ook ik hoorde in de gereformeerde (PKN kerk) dat het verhaal van Jona waarschijnlijk een midrasj is, het heeft iets te vertellen zoals ook Peter79 eerder aangaf.
Peter79,
Jona ging niet alleen dood; het zeemonster staat gelijk aan het dodenrijk.
Vergelijk met psalm 139: al ging ik naar het dodenrijk, gij zijt daar. Het dodenrijk is het verste weg wat Jona kon gaan. Niets is zeker maar die uitleg spreekt mij het meeste aan.

Ik heb geen verstand van midrasj en Mart geeft in het oorspronkelijke topic "Godsbeelden" aan, dat het in de midrasj een andere betekenis heeft.

Ik lees de Bijbel als een literair boek. Ik stel het verhaal centraal. Literaire analyse zoekt naar de oorspronkelijke bedoelingen van de auteurs. De verbanden tussen de teksten interesseren me erg. Wat literair lezen is, staat bijvoorbeeld in dit artikel (of zie ook dit. Enkele aandachtspunten van zo'n literaire benadering zijn:

*] De bijbel ‘lezen als literatuur’ is iets heel anders dan ‘lezen als fictie’. [...]‘Lezen als literatuur’ betekent niet dat het zo niet gebeurd is, maar dat de literaire vorm er tussen zit. Die literaire vorm wordt door de bijbelschrijver ingezet om zijn boodschap over te brengen. Als je de vorm (de beelden, de taal, de opzet) op waarde schat, heeft die schrijver je waar hij je hebben wil: je kunt zijn boodschap begrijpen en overwegen die te aanvaarden.
*] Literair bijbellezen begint bij het letten op de opbouw van een passage, van een bijbelboek. Wordt er iets herhaald, en gebeurt dat letterlijk of is er een variatie op het patroon? [...]Met hoe meer literaire aandacht je leest, hoe gebrekkiger de helden worden. Neem de richters of rechters. Die zijn binnen het gelijknamige boek op rij gezet van toenemende vakonbekwaamheid.
*] Niet alleen door middel van een doordachte verhaalstructuur weet de bijbelverteller zijn lezer te bereiken. Hij doet dat ook door zuinig te zijn met commentaar. Het moment dat de verteller aangeeft wat God ergens van vindt dan wel God sprekend of handelend invoert, is cruciaal voor de interpretatie
*] Literair lezen behelst ten slotte dat je leest alsof het nu gebeurt. Vertelt men een roman na, dan gebeurt dat steevast in de tegenwoordige tijd: het personage keert terug naar zijn geboorteplaats en vindt daar alles veranderd… Het is tegelijk nu en hier én geenszins hier maar daar in die tekst. Elke schrijver zal dit heden proberen te creëren, een bijbelschrijver doet dit zeker.



In Psalm 139: 7-12 lees je met literaire/poëtische omhaal van woorden dat je nergens kan weggaan voor Gods aangezicht: niet naar de hemel en niet naar het dodenrijk (twee uitersten), niet naar het uiterste oosten (zonsopkomst) of naar het uiterste westen (de uitersten van de Middellandse zee), het duister van de nacht versus het licht van de nacht; overal is God.

Jona ging na het ontvangen van zijn opdracht (bij wijze van spreken) weg van het aangezicht van de HEER. Tarsis lag de uiterste andere kant op ten opzichte van Ninevé. In het verhaal belandt Jona in de vis. Zijn gebed doet mij denken aan een psalm. Het ingewand van de vis is voor hem een ervaring van het dodenrijk - letterlijk: uit de schoot van het dodenrijk schreeuwde ik - maar ook in het beeld van dat hij neerzinkt tot de grondvesten van de aarde, de grendelen van de aarde waren voor altijd achter hem.

Iets wat ik me dan afvraag, Jona wilde zover mogelijk weggaan (wat natuurlijk geen zin had), is het dan God die Hem laat ervaren wat pas echt ver weg is (voor een mens)? En Jona schreeuwt en God hoort, ook daar. Dan verschilt de midrasj van Mart niet zoveel van een doordenken van het verhaal.

Je kunt het boek Jona op allerlei manieren en niveaus bekijken. Bijvoorbeeld hoe het verhaal van Jona verwerkt is in het Nieuwe Testament. Maar los van het Nieuwe Testament is een belangrijk statement van Jona dat een profetie niet hoeft uit te komen. Als een volk zich bekeert, dan komt de onheilsprofetie niet uit; toch maakt dat de profeet niet tot een valse profeet. Daarmee positioneert het boek zich (of de schrijver daarvan) in een voortgaande discussie over profetie (elders in de Bijbel lees je andere standpunten). En het boek houdt daarom ook een spiegel voor aan degenen die graag een oordeel zien: wie moet zich eigenlijk bekeren?

[coby]

Ik vond hem altijd zo'n ongeinteresseerd lui beest. Hij deed me denken aan de kerk die ligt te pitten en de afgodendienaars moesten 'm wakker maken om eens te gaan bidden. Die wonderboom is geniale John Cleese humor.

[dingo]

Interessant onderwerp. Ik realiseer me nu dat ik de bijbel literair lees. M.u.v. misschien de psalmen omdat dat die vaak persoonlijk zijn hoewel ook niet allemaal. Afgezien van de literaire opbouw van een tekst is uiteraard ook de context van tijd en omstandigheden waarin de tekst geschreven is van invloed.

Wat de geschiedenis van Jona betreft gaat het inderdaad om de boodschap. De boodschap dat als het volk zich bekeert dat de onheilsprofetie niet uitgevoerd wordt. Maar ook de boodschap dat behalve de mensen er ook heel veel dieren in de stad zijn waarvan God niet wil dat ze omkomen. Uit het hele verhaal spreekt w.m.b. de liefde van God voor zijn schepping.

[peda]

Peter 79 en Dingo,

Lezen jullie bijvoorbeeld het evangelie van Johannes ook literair ( concentratie op de Boodschap, de aan Jezus toegeschreven woorden ondersteunen de Boodschap) , of beperkt het literair lezen zich tot het O T ?

[Mart]

Peter, wat is de topicvraag? Waarover zou je willen discussiëren?

[Storm]

Toen de predikant zo'n 30 jaar geleden aangaf dat het verhaal van Jona wel eens een midrasj kon wezen was ik verontwaardigd. God kon zelfs zo'n wonder bewerkstelligen dat was wat ik geloofde. Nu ik het zie als een verhaal wat ons iets te vertellen heeft vind ik het eigenlijk mooier. @Mart wordt dat in de Thora niet als midrasj gezien?

[callista]

viewtopic.php?f=9&t=3706&p=245083&hilit ... sj#p245083

Maar ik ben ook benieuwd naar de topicvraag...

[Peter79]

Peter, wat is de topicvraag? Waarover zou je willen discussiëren?

In de eerste plaats heb ik dit topic geopend om een reactie te geven op Storm, die ik in het desbetreffende topic off-topic vond. Tegelijkertijd denk ik dat het onderwerp wel een topic waard is. Het heeft dan in het begin een inventariserend karakter.

Vragen aan Storm kunnen bijvoorbeeld zijn hoe ze dertig jaar geleden las- met name wat het verschil dan is dat ze uitspreekt dat het haar aanspreekt. Wat spreekt haar precies aan en is ze die manier van lezen wel veel tegengekomen, want Storm kent ook verschillende kerken van binnenuit.

Een vraag aan Dingo zou zijn of deze manier van lezen hem met de paplepel is ingegoten of is zijn manier van lezen in de afgelopen dertig jaar ook veranderd. En er ligt nog een vraag van peda. Genoeg aanleiding voor een gesprek. Van mij mag dat eerst in de breedte en als er een logische mogelijkheid is om het toe te spitsen op een bepaalde vraag, laten we dat dan doen.

[dingo]

Peter 79 en Dingo,

Lezen jullie bijvoorbeeld het evangelie van Johannes ook literair ( concentratie op de Boodschap, de aan Jezus toegeschreven woorden ondersteunen de Boodschap) , of beperkt het literair lezen zich tot het O T ?

In eerste aanleg lees ik het NT ook literair maar uitspraken die aan Jezus worden toegeschreven en in 1 of meer evangelie terugkomen in dezelfde context ben ik minder vrij in de uitleg. Johannes, is denk ik, duidelijk als een literair werk bedoeld voor de Griekstalige cultuur van die tijd.

Visioenen in de bijbel is dan wat mij betreft weer een andere categorie omdat die van begin af aan al niet bedoeld zijn als beschrijving van de werkelijkheid. Gelijkertijd moet je een visioen wel in de context van tijd en omstandigheden plaatsen maar ook de literaire stijl van de tijd waarin het gezien en opgeschreven werd.

[Mart]

Toen de predikant zo'n 30 jaar geleden aangaf dat het verhaal van Jona wel eens een midrasj kon wezen was ik verontwaardigd. God kon zelfs zo'n wonder bewerkstelligen dat was wat ik geloofde. Nu ik het zie als een verhaal wat ons iets te vertellen heeft vind ik het eigenlijk mooier. @Mart wordt dat in de Thora niet als midrasj gezien?

Ik snap je vraag niet goed. Wat zou in de Torah wellicht als midrasj worden gezien? Hetgeen een verhaal ons te vertellen heeft, staat in het Judaisme bekend onder de noemer p'sjat: de simpele contextuele betekenis. Midrasj maakt gebruik van passages door deze uit de context te halen en er iets anders mee te onderwijzen. Een andere interpretatie-methode (remez) maakt gebruik van verwijzingen naar concepten en de laatste vorm van interpretatie (genaamd 'sod') berust op het onthullen van diepere lagen.

Indien je gewoon wilt weten wat de schrijver heeft bedoeld, dan zit je op de eerste laag: p'sjat. Mensen als Rasji (Rabbi Sj'lomo ben Jitschak), de RaDaK (Rabbi David Kimchi), Ibn Ezra, Maimonides (Rabbi Mosjeh ben Maimon), Abarbanel, etc. hielden zich voornamelijk bezig met deze laag. Remez komt vooral in de Talmoediem voor (naast veel midrasj en soms ook p'sjat), zoals bijv. Rabbi Akiva en eveneens in commentaren van mensen als Nachmanides (Rabbi Mosjeh ben Nachman), Sa'adia Ga'on (die zich eveneens veel met midrasj en sod bezighielden), etc. Midrasj vind je uiteraard vooral in de midrasjiem. Sod is vooral het terrein van de Kabbalah, met name de Zohar, maar eveneens van beroemde Rabbijnen als de Ba'al haToeriem.

De p'sjat van het verhaal kent een evolutie binnen het Judaisme: het werd eerst in de Talmoediem vooral letterlijk opgevat, zoals jij vroeger eveneens deed. Daarna duiken er steeds meer metaforische interpretaties op, zoals in de Targoemiem, waar de oorspronkelijke poging om daadkrachtig de goddelijke wil te veranderen verandert in een ​​beroep op goddelijke genade. Deze lijn wordt doorgezet in latere commentaren. Ook de Christelijke Augustinus vraagt zich reeds af: ''Wat moeten we geloven met betrekking tot Jonah, van wie wordt gezegd dat hij drie dagen in de buik van een walvis is geweest?''

Jezus' interpretatie is eveneens voornamelijk typologisch. Jonah wordt een schaduw van Jezus: Jonah bracht drie dagen door in de buik van de vis, terwijl Jezus drie dagen in het graf doorbracht -- de beeldspraak van Sje'ol (het graf) in het gebed van Jonah. In het Christelijke Testament vergelijkt Jezus zijn generatie met de mensen van Nineveh, waar Jezus de rol van een soort Jonah speelt, maar in tegenstelling tot Jonah geen succes heeft bij zijn generatie. Weet echter niet of ik je vraag correct heb begrepen.

[Zolderworm]

Peter 79 en Dingo,

Lezen jullie bijvoorbeeld het evangelie van Johannes ook literair ( concentratie op de Boodschap, de aan Jezus toegeschreven woorden ondersteunen de Boodschap) , of beperkt het literair lezen zich tot het O T ?

In eerste aanleg lees ik het NT ook literair maar uitspraken die aan Jezus worden toegeschreven en in 1 of meer evangelie terugkomen in dezelfde context ben ik minder vrij in de uitleg. Johannes, is denk ik, duidelijk als een literair werk bedoeld voor de Griekstalige cultuur van die tijd.

Visioenen in de bijbel is dan wat mij betreft weer een andere categorie omdat die van begin af aan al niet bedoeld zijn als beschrijving van de werkelijkheid. Gelijkertijd moet je een visioen wel in de context van tijd en omstandigheden plaatsen maar ook de literaire stijl van de tijd waarin het gezien en opgeschreven werd.

Over Jona in de walvis gesproken, een goed voorbeeld:
Omdat mensen zich over het algemeen niet bewust zijn van de activiteiten van het onbewuste wordt, volgens mij, Jona’s tocht in de walvis verkeerd geduid. Nu is het logisch dat mensen zich niet bewust zijn van het onbewuste. Het heet niet voor niets het “onbewuste”. Maar als we dromen, dan is het onbewuste voor ons actief. Het vertaalt allerlei complexen van gevoelens naar, om het maar zo te noemen, beeld-avonturen, dus droom-avonturen. Daarin vinden we veel symboliek, of zoals ik het liever noem: symbolische representatie. Niet voor niets zijn er de droomsymboliek-boeken, alhoewel veel symboliek individueel is, afhankelijk van onze levenservaringen.
Maar het onbewuste communiceert met ons bewuste Ik, zoals men dat noemt, ook in symboliek die het onbewuste zelf representeert.
Het onbewuste namelijk accepteert het niet om onbewust te zijn. Het wil zich verenigen met het bewuste Ik, om zo één geheel te worden. Dat lukt nooit, maar het voortdurende streven is er wel. Dit streven noemt men de individuatie. De mens wordt één geheel individu, en niet meer een twee-eenheid van onbewuste en bewuste Ik.
Dit proces van eenwording bestaat uit diverse stappen, die ik hier niet ga beschrijven. Bij de alchemisten, die hun innerlijke beelden nauwkeurig beschreven, die opdoemden tijdens hun pogingen om goud te maken, zien we deze verschillende fasen duidelijk terug.
Een van de symbolen die het onbewuste voor zichzelf gebuikt is water. Het water, de zee, enzovoort staat dan voor het onbewuste op zich. De symboliek is begrijpelijk als je beseft dat wij in principe niet kunnen waarnemen wat er zich onder het wateroppervlak bevindt. Wel tot op zeker diepte, maar uiteindelijk niet. Dat is natuurlijk een perfect beeld voor het onbewuste.
Zo zien we Jezus op het water lopen, wat betekent dat hij meester is over het onbewuste, en vooral over de onbewuste drijfveren, of zo je wilt: de zonde.

Nu is het onbewuste een levend geheel, en water zelf op zich dood. Het gaat dus feitelijk om het leven in het water. Die zijn de ware representatoren van het onbewuste.
Nu zijn we al een heel eind. De reis in de walvis staat dus voor een reis door de wereld van het onbewuste. Of feitelijk is het de ultieme droom, of --zoals de indianen het zouden zeggen -- de grote droom.
Om bewuste Ik en onbewuste een te laten worden, is deze reis van het bewuste Ik door het onbewuste een noodzakelijk onderdeel van het proces. We zien dit thema overal terugkomen, zoals de reis door de onderwereld, het dodenrijk, noem maar op. Zelfs in “In de ban van de ring” zagen we dergelijke symboliek. Daarin stond de onderaardse grottenwereld symbool voor het onbewuste, met zijn geheimzinnige bewoners Ook binnen de vele oude inwijdingsscholen zien we dit thema terug.

De oorsprong van het verhaal van Jona is vermoedelijk zienerschap. Dat wil zeggen: zicht in de innerlijke processen, die te maken hebben met het individuatieproces. Het spreekt voor zich dat op den duur, of meteen al, God in het verhaal werd geïntegreerd. Zo was het gebruikelijk in die tijd. Maar het bovenstaande verhaal lezend, zal je begrijpen dat God er niets mee te maken heeft. Het gaat puur om psychologische processen: de eenwording van bewuste Ik en onbewuste.